Ανθολόγιο Ελληνικής Τυπογραφίας
Συνοπτική ιστορία της τέχνης του έντυπου ελληνικού βιβλίου
από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα
Κείμενα-επιμέλεια: Γιώργος Δ. Ματθιόπουλος
Εισαγωγή: Δημήτρης Αρβανίτης
Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων - Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
ISBN: 978-960-524-297-8
24,5 × 33 cm, 600 σελ.
Τιμή: 45 ευρώ
Ενώ το βιβλίο βρίσκεται ήδη πλέον σε ένα νέο σημαντικό σταυροδρόμι κατά τη μακραίωνη παρουσία του ως μέσου αποθήκευσης και μετάδοσης της ανθρώπινης διανόησης αλλά και ως αντικειμένου τέχνης, η ιστορία των γραφικών τεχνών στην Ελλάδα έχει γίνει ελάχιστα γνωστή πέραν από μια μικρή ομάδα ιστορικών-μελετητών. Εδώ και δύο δεκαετίες το κύμα της ψηφιακής εκδοτικής «επανάστασης» έχει προσελκύσει χιλιάδες νέους δημιουργούς (εκδότες, γραφίστες, εικονογράφους, βιβλιοθηκονόμους, επικοινωνιολόγους, τεχνολόγους των γραφικών τεχνών κ.ά.) οι οποίοι όμως έχουν ολοένα και λιγότερη επαφή με το παρελθόν της τέχνης του βιβλίου. Η ταχύτητα της αλλαγής ήταν τόση που η παλαιότερη γενεά αποσύρθηκε πρόωρα καθώς δεν μπόρεσε να αφομοιώσει και να χειριστεί τη νέα τεχνολογία ούτε πρόλαβε να μεταλαμπαδεύσει το αισθητικό μέτρο και την επαγγελματική δεοντολογία που είχε διαμορφωθεί μέσα από πρακτικές αιώνων. Το παρελθόν, φυσικά, δεν θα πρέπει να ωραιοποιείται μέσα από ένα πέπλο νοσταλγίας, αλλά ούτε επιτρέπεται να το αγνοούμε. Η προετοιμασία του μέλλοντος περνά από τη γνώση του παρελθόντος και οι προηγούμενες κατακτήσεις, τα λάθη ή οι αδυναμίες πρέπει να αποτελούν μάθημα και μέτρο των σημερινών προσπαθειών.
Η Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων (ΕΕΤΣ) και οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης ένωσαν και πάλι τις δυνάμεις τους και με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου παρουσιάζουν ένα νέο, πολυσέλιδο και πλούσια εικονογραφημένο λεύκωμα μεγάλου σχήματος, που ανιχνεύει τη διαδρομή που χάραξαν με μεράκι και συχνά με προσωπικό κόστος οι εκδότες και οι τυπογράφοι ελληνικών βιβλίων, μέσα από τις ταραχώδεις περιόδους της ελληνικής αλλά και της ευρύτερης ευρωπαϊκής ιστορίας. Στην έκδοση σταχυολογούνται περισσότεροι από 250 τἰτλοι βιβλίων σε έγχρωμες φωτογραφίες, καλύπτοντας πέντε αιώνες τυπογραφικής παρουσίας, από το πρώτο χρονολογημένο ελληνικό βιβλίο (1475/76) του Δημητρίου Δαμιλά έως το σπουδαίο λεύκωμα Δέκα λευκαί λήκυθοι του Γιάννη Κεφαλληνού (1956). Συγγραφέας και καλλιτεχνικός επιμελητής της έκδοσης είναι ο Γιώργος Δ. Ματθιόπουλος, τυπογραφικός σχεδιαστής της ΕΕΤΣ και καθηγητής εφαρμογών του Τμἠματος Γραφιστικής του ΤΕΙ Αθήνας, ο οποίος εμπνεύστηκε και διεκπεραίωσε το εγχείρημα αυτό συγκεντρώνοντας έναν μεγάλο αριθμό εκδόσεων —από ελληνικές και ξένες δημόσιες βιβλιοθήκες, ιδρύματα και ιδιώτες συλλέκτες— που λίγο-πολύ περιλαμβάνουν τους σημαντικότερους σταθμούς της ιστορίας του ελληνικού βιβλίου.
Πλεονέκτημα της νέας αυτής έκδοσης είναι η παρουσίαση όχι μόνο των εξωφύλλων των επιλεγμένων βιβλίων, αλλά περισσότερων σελίδων τους, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μπορεί να έλθει σε άμεση επαφή με την πρακτική των στοιχειοθετών και των τυπογράφων, τις σταδιακές αλλαγές του σχεδιασμού των εντὐπων, των νέων γραμματοσειρών που εμφανίστηκαν κατά καιρούς και την επίδραση της εξέλιξης της εκτυπωτικής τεχνολογίας στην ποιότητα του βιβλίου. Εκτός από τα πολυάριθμα δείγματα βιβλίων που τυπώθηκαν για το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, παρουσιάζονται και πολλά δείγματα ελληνικών τίτλων από ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και άλλους σημαίνοντες εκδότες, που βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση των αισθητικών επιλογών οι οποίες διαμόρφωσαν τον σχεδιασμό του ελληνικού βιβλίου.
Στα κείμενα που πλαισιώνουν το Ανθολόγιο ο συγγραφέας επιχειρεί να προσεγγίσει την ιστορία του ελληνικού έντυπου βιβλίου σε επάλληλα επίπεδα. Η Εισαγωγή αποτελεί μια γενική επισκόπηση που θα καθοδηγήσει περιληπτικά τον αναγνώστη και θα του παράσχει τις αναγκαίες πληροφορίες ώστε να παρακολουθήσει καλύτερα την ιστορική συνέχεια κατά την εικονογραφημένη παρουσίαση των επιλεγμένων βιβλίων στη δεύτερη και κύρια ενότητα του τόμου. Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει, κατά χρονολογική σειρά, λήμματα για σημαντικούς Έλληνες και ξένους τυπογράφους και εκδότες, με αναλυτικότερα στοιχεία για όσους επιθυμούν μια πληρέστερη ενημέρωση για τη ζωή και το έργο του καθενός και τις συνθήκες που επικρατούσαν σε κάθε περίοδο. Η τέταρτη και τελευταία ενότητα περιέχει μια σύντομη αλλά πλούσια εικονογραφημένη περιγραφή της εξέλιξης της εκτυπωτικής τεχνολογίας, η οποία μετά την εφεύρεση του Ιωάννη Γουτεμβέργιου και έως τα μέσα του 20ού αιώνα εξελίχθηκε σταδιακά σε σημαντικό βιομηχανικό τομέα. Σκοπός αυτής της ενότητας είναι η παρουσίαση του κόσμου και της τέχνης των τυπογράφων, των εργαλείων και των μηχανών τους ώστε να γίνουν περισσότερο κατανοητές οι περίπλοκες τεχνικές δεξιότητες που, μαζί με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, καθόρισαν την αισθητική πορεία τoυ κλάδου.
Η σημαντική αυτή έκδοση στοχεύει αφενός να εμπλουτίσει την τυπογραφική μας βιβλιογραφία και αφετέρου να αποτελέσει ένα φιλικό και πολύτιμο εργαλείο για τους σημερινούς γραφίστες, τους σπουδαστές της οπτικής επικοινωνίας, αλλά και για όλους όσοι ενδιαφέρονται να γνωρίσουν και να ψηλαφίσουν την ιστορία και την τέχνη του ελληνικού βιβλίου που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του νεοελληνικού πολιτισμού.
